نقد فمینیستی برساخت هویت زنانه در رمان فراموش کردم یک زنم از احسان عبدالقدوس بر اساس دیدگاه زبان‌شناختی راجر فاولر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

یکی از مؤلفه‌های گفتمانی و محوری در گفتمان فمینیستی، موضوع «هویت زن/زنانه»، است. فمینیست‌ها در تلاش برای از بین بردن نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌های جنسیتی، به بازتعریف هویت زن و بازسازی آن بر اساس ایدئولوژی‌ها و رویکردهای فکری خود پرداختند. ادبیات به‌عنوان یکی از نظام‌های دلالتی که همیشه تحت تأثیر گفتمان‌ها بوده، به بازنمایی این تحولات هویتی پرداخته است. احسان عبدالقدوس، از نویسندگان معاصر و نام‌آشنای مصر، از جمله نویسندگانی است که به این بازنمایی در آثار خود توجه ویژه‌ای داشته است. این مقاله، به روش توصیفی- تحلیلی، با استفاده از رویکرد زبان‌شناسی راجر فاولر در سطح تحلیل متن، به تحلیل گفتمان فمینیستیِ برساخت هویت زنانه در رمان فراموش کردم یک زنم(ونسیتُ أنی امرأة) احسان عبدالقدوس می‌پردازد. رویکرد فاولر در سطح تحلیل متن، معطوف به تجزیه و تحلیل روساخت و اجزای زبانی متن، از جمله تحلیل وجه‌نمایی(وجهیت)، سازة واژه‌ها، بخش گزاره‌ایِ ژرف‌ساخت، نشان‌داری واژگان، انواع روابط معنایی میان واژگان و جملات، و سبک بیانی و ادبی نویسنده در بهره‌گیری از صنعت‌های ادبی جهت انتقال مؤثر مفاهیم است که با هدف کشف و شناخت مناسبت متن با ساختارهای اجتماعی و بافت موقعیتی و گفتمانیِ آن انجام می‌شود. بررسی‌ها و تحلیل‌ها حاکی از تأثیر گفتمان فمینیستی در برساخت مؤلفه‌های هویت زنانه در رمان عبدالقدوس است. بارزترین نمودهای هویت زنانه در این روایت، هویت زنِ «کنش‌گر و عامل»، «متمرّد و هنجارشکن» و «ناقد و پرسش‌گر» است که هرکدام از این نمودها نیز خود جلوه‌های مختلفی می‌یابند که به تفصیل در مقاله آمده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع فارسی و عربی
امیری، جهانگیر، صولتی، سمیه (1397). «تحلیل زبان­شناختی داستان کوتاه «الشرف» براساس دیدگاه روایتگری آسپنسکی و فاولر». نشریة نقد ادب معاصر عربی، 8(15)، 29-1. 
بینیت، طونی، لورانس غروسبیرع، میغان موریس (2010). مفاتیح اصطلاحیة جدیدة، معجم مصطلحات الثقافة و المجتمع، ترجمه سعید الغانمی. ط1، بیروت: المنظمة العربیة للترجمة.
جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی. تهران: شیرازه.
حاجی­زاده، مهین، شیدایی، آرزو، حسینی، صدیقه (1397). «تحلیل نحوه بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در داستان «زوجة أحمد» اثر احسان عبدالقدوس». پژوهشنامه نقد ادب عربی، 8(1)، 57-96.
داشادی، حسین، محمدی، مجید، رحمتی ترکاشوند، مریم (1400). «تحلیل ساختاری و محتوایی رمان «شرفة العار» اثر ابراهیم نصرالله براساس دیدگاه فاولر». دانشگاه رازی کرمانشاه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
دریدا، ژاک (1381). مواضع، ترجمه پیام یزدانجو. تهران: مرکز.
دوبووار، سیمون (1388). جنس دوم، ج 1و2، ترجمه قاسم صنعوی. چاپ هشتم، تهران: انتشارات توس.
السعداوی، نوال (1990). المرأة و الجنس، الطبعة الرابعة، الاسکندریة: دار المستقبل.
صفوی، کورش (1401). درآمدی بر معنی­شناسی، چاپ اول، تهران: انتشارات سوره مهر.
صیادانی، علی، احمدزاده هوج، پرویز، باقری اوزان، سپیده (1402). «بررسی دیدگاه روایی در رمان «یا مریم» اثر سنان انطون بر مبنای الگوی آسپنسکی و فاولر». ادب عربی، 15(38)، 144-120.
صیادانی، علی، غیبی، ب عبدالأحد، اقری اوزان، سپیده (1402). «تحلیل زبان­شناختی سازمان متن روایی «لن أعیش فی جلباب أبی» اثر احسان عبدالقدوس بر اساس الگوی حل مسأله مایکل هوئی». علم زبان،10(17)، 247-280.
عبدالقدوس، إحسان (2009). ونسیت أنی امرأة، ط1، القاهرة: دار قطاع الثقافة.
فاولر، راجر (1395). سبک و زبان در نقد ادبی، ترجمه مریم مشرف. چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
فاولر، راجر (1396). زبان­شناسی و رمان، ترجمه محمد غفاری. چاپ دوم، تهران: نشر نی.
فتوحی، محمود (1392). سبک­شناسی، نظریه­ها، رویکردها و روش­ها، چاپ دوم، تهران: انتشارات سخن.
فرهمند، مریم، بختیاری، آمنه (1385). «واگردهای فمینیستی در ازدواج». مطالعات راهبردی زنان، شماره 31 ، 85-115.
کریمی، عباس، سبزیان­پور، وحید، سلیمی، علی، زینی­وند، تورج (1400). «بررسی گفتمان اجتماعی زنان در رمان «رائحة الورد و انوف لا تشم» و «این خیابان سرعت گیر ندارد» (واکاوی براساس گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف)». کاوش­نامه ادبیات تطبیقی، 11(4)، 136-109.
گیدنز، آنتونی (1378). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان. تهران: نشر نی.
متقیان­نیا، یوسف، عموری، نعیم (1402). «مظهرات الفلسفة الوجودیة فی روایة «أنا حرة» لإحسان عبدالقدوس بناء علی نظریة کارل یاسبرز». ادب عربی، 15(4)، 99-118.
محسنی، علی‌اکبر، صادقی، شیوا (1399). «کارکرد نحو روایی داستان کوتاه «کرامة زوجتی» عبدالقدوس (براساس الگوی ساختار روایی تودورف)». زبان و ادبیات عربی، شماره 22، 112-126.
ولایتی آناقیز، سعید، ملاابراهیمی، عزت (1399). «بررسی زمان روایی ژرار ژنت در رمان "ثقوب فی السّوق الأسود" اثر احسان عبدالقدوس». مطالعات داستانی، 6(2)، 207-226.
همتی، رضا و مریم مکتوبیان (1392). «بررسی وضعیت نابرابری جنسیتی در میان کشورهای منتخب خاورمیانه: با تأکید بر جایگاه ایران». پژوهش­نامۀ زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 4(2)، 115-142.
یورگنسن، ماریان و لوییز فیلیپس (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نی.
 
References
Abdulquddous, I. (2009). I forgot that I am a woman. 1st edition, Cairo: Dar Qheta Al-Saqhafa. [In Arabic]
Al-Saadawi, N. (1990). Women and Sex. fourth edition, Alexandria: Dar Al-Mustaqbal. [In Arabic]
Amiri, J., & Solati, S. (2018). " Linguistic analysis of the short story "Al-Sharaf" based on Aspensky's and Fowler's narrative point of view". Criticism of Contemporary Arabic Literature, V. 8, No. 15, 1-29. [In Persian]
Beauvoir, S. (2009). The Second Sex. Vol. 1 and 2, Translated by Qasim Sanawi. 8th edition, Tehran: Toos publications. [In Persian]
Bennett, T., Grossberg, L.‚ & Morris‚ M. (2010). New terminological keys, a dictionary of culture and society terms. Translated by Saeed Al-Ghanimi. 1st edition, Beirut: Arab Organization for Translation. [In Arabic]
Burr, V. (1998). Gender and Social Psychology. London: Routledge
Cronan‚ Sh. (1985). “Marriage” in Koedt Levine” ‚ New York. [In English]
Dashadi, H., Mohammadi, M., & Rahmati Torkashvand, M. (2021). "Structural and content analysis of the novel "Sharfa al-Aar" by Ebrahim Nasrallah based on Fowler's point of view". Razi University, Faculty of Literature and Humanities. [In Persian]
Derrida, J. (2002). Positions. Translated by Payam Yazdanjo. Tehran: Markaz. [In Persian]
Farahmand, M.‚ & Bakhtiari‚ A. (2006). "Feminist Reversals in Marriage". Women's Strategic Studies Quarterly, No. 31, 85-115. [In Persian]
Fotuhi, M. (2013). Stylistics, theories, approaches and methods. second edition, Tehran: Sokhan Publications. [In Persian]
Fowler, R. (2016). Style and language in literary criticism. Translated by Maryam Musharraf. First edition, Tehran: Sokhan Publications. [In Persian]
Fowler, R. (2017). Linguistics and The novel, Translated by Mohammad Ghaffari. Second edition, Tehran: Ney Publishing. [In Persian]
Giddens, A. (1999). Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age, Translated by Naser Moafaqian. Tehran: Ney Publishing. [In Persian]
Hajizadeh, M., Shidaei, A., & Hosseini, S. (2018). "Analysis of the representation of gender stereotypes in the story "Ahmad's Wife" by Ihsan Abdulquddous". Arabic Literature Review. V. 8, No. 1, 57-96. [In Persian]
Hemti, R.‚ & Maktubian‚ M. (2013). "Investigation of the status of gender inequality among selected countries of the Middle East: emphasizing the position of Iran". Women's Journal, Research Institute of Humanities and Cultural Studies, y. 4, No. 2, 115-142. [In Persian]
Jenkins, R. (2002). Social identity. Translated by Toraj Yarahamdi. Tehran: Shiraze. [In Persian]
Jorgensen, M.‚ & Phillips‚ L. (2010). Theory and method in discourse analysis, Translated by Hadi Jalili. Tehran: Ney. [In Persian]
Karimi, A., Sabzianpour, V.‚ Salimi, A.‚ & Zaynivand‚ T. (2021). "Examination of women's social discourse in the novel " The smell of flower and noses that do not smell" and "This street has no speed limit" (examination based on Norman Fairclough's critical discourse)". Journal of Comparative Literature, V. 11, No. 4, 109-136. [In Persian]
Lorber, J.‚ & Farrell‚ S. A. (1991). The social construction of Gender, London; New Delhi. [In English]
Mohseni, A. A.‚ & Sadeghi‚ Sh. (2020). "The Function of the Narrative Syntax of the Short Story "My wife's dignity" by Abdulquddous (Based on the Model of Todorf’s Narrative Structure)". Arabic Language and Literature, No. 22, 112-126 [In Persian]
Motaqian-nia, Y.‚ & Amouri‚ N. (2023). "Manifestations of Existential Philosophy in the novel "I Am Free" by Ihsan Abdulquddous based on the theory of Karl Jaspers". Arabic Literature, V. 15, No. 4, 99-118. [In Persian]
Robertson‚ Y. (1993). An admission on society‚ Translated by: Hossein Behravan‚ Mashhad: Astan Ghods razavi publication [In Persian].
Safavi, K. (2022). An introduction to semantics. first edition, Tehran: Sureh Mehr Publications. [In Persian]
Sayadani, A., Ahmadzadeh Hoj, P., & Bagheri Ozan, S. (2023). "Examination of the narrative point of view in the novel "Ya Maryam" by Sinan Anton based on the model of Aspensky and Fowler". Arabic literature. Y. 15, No. 38, 120-144. [In Persian]
Smith‚ A.M. (1998). Laclau and Mouffe: The Radical Democratic Imaginary‚ London; New York: Routledge. [In English]
Syadani, A., Ghaibi, A., & Bagheri Ozan, S. (2023). "Linguistic analysis of the text-narrative organization of "I will not live in my father’s robe" by Ihsan Abdulquddous based on the problem solving model of Michael Hui". Science of Language. Y. 10, No. 17, 247-280. [In Persian]
Velayati Anaghiz, S.‚ & Mulla Ebrahimi, E. (2020). "Examining the narrative time of Gérard Genette in the novel "Holes in the black market" by Ihsan Abdulquddous". Fiction Studies, Y. 6, No. 2, 207-226. [In Persian]