فعلِ سببی ساختواژی در زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (حفظ وند ‌سببی‌سازِ باستانی در برخی گویش‌های نو ایرانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری، گروه زبان‌های باستانی ایران، پژوهشکدة زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

در نوشتار حاضر ساختِ سببی ساختواژی از طریق افزودن تک‌واژِ حال‌سببی‌ساز -ǣːn- به ستاک حال فعل در گویش‌های کردی، تالشی، تاتی، گورانی، زازاکی، اورامانی و بلوچی بررسی شده است، از نظر تاریخی در دورة میانه کاربرد این پسوند به‌صورت تک‌واژ در ساخت فعل سببی رواج داشت. در این مقاله مشخص شد که پسوند سببی‌سازِ -ǣːn- (ایرانی باستان*aja-na-) که به‌صورت تک‌واژ در زبان-های ایرانی میانة غربی با افزوده شدن به ستاک حال تشکیل مادة سببی می‌داد، در کردی و بلوچی به‌شکلِ -ǣːn- محفوظ مانده است و از طریق پیوستن به ستاک حال فعل، تشکیل ستاک حال سببی می‌دهد. واژه‌هایی که با نشانة ستاره * مشخص شده‌اند، شکل‌های بازسازی شده و یا فرضی‌ هستند. داده‌های تحقیق در این جستار، از روشِ مصاحبه با گویشوران بومیِ گویش‌های مورد نظر و شمّ زبانی نگارنده به‌عنوان گویشورِ بومی یکی از گویش‌های مذکور و منابع مکتوب جمع‌آوری شده است. داده‌ها در ابتدا از منابع مکتوب و گفتار گویشوران استخراج و طبقه‌بندی شدند و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در این نوشتار خاستگاه ماده سببی‌ساز -ǣːn- در گویش‌های مورد بررسی مشخص شد و هم‌چنین مشخص شد که وند سببی‌‌ساز باستانی -ǣːn- در کردی و بلوچی عیناً محفوظ مانده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع فارسی
آریان‌پور، امیرحسین (1380). درباره جامعه‌شناسی هنر. تهران:  نشر گسترده.
پرهیزگار، محمد رضا (1383). معنی­ شناسی پیش­الگویی؛ نگرش و آزمایش. مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. 21(1)، 21-12
تاجیک، محمدرضا (1377). گفتمان، پادگفتمان و سیاست. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی .
جهانگیری، نادر (1378). زبان بازتاب زمان، فرهنگ و اندیشه (مجموعه مقالات).تهران: انتشارات آگاه.
شاه­حسینی، فائقه (1390). پیش ­نمونه­ های زبانی و کاربرد آنها در شناخت جهان خارج.  زبان و ادب فارسی. 3(7)، 166-151
گلفام، ارسلان و یوسفی­ راد، فاطمه (1381). زبانشناسی شناختی و استعاره. مجلۀ تازه­ های علوم شناختی. 4(3)، 64-59
References
Croft, W. and D.A. Cruse. (2003). Cognitive linguistics. Cambridge: Cambridge university press.    
Geeraerts, D. (2006). Cognitive linguistics: basic reading. Berlin. New York.
Geeraerts, D. (1997). Diachronic prototype semantics: a contribution to historical lexicology. Oxford: Clarendon press.
Evans, V., & Green, M. (2006). Cognitive linguistics: an introduction. Edinburg university press Ltd