زمان در رباعیات خیام: مطالعه‌ای از دیدگاه نظریۀ استعارۀ مفهومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده زبان های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده زبان های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

این مقاله بر آن است مفهوم زمان در رباعیات خیام را از دیدگاه نظریۀ استعارۀ مفهومی بررسی کند. برای کاویدن نگرش خیام به این مفهوم بنیادی، رباعیات مربوط به زمان با شیوۀ‌ یافت استعاره‌های زبانی و شناختی گروه پراگلجاز و استین استخراج شدند. سپس استعاره های مفهومی زمان از نظرگاه نظریۀ استعارۀ مفهومی بررسی‌شدند تا پاسخ‌هایی به پرسش‌‌های ذیل بیابیم: با توجه به مفهوم‌سازی زمان در رباعیات، نگرش(های) عمدۀ خیام به مفهوم زمان چه هستند؟ و آیا بین استعارات مفهومی متعدد زمان در این اشعار ارتباطی مفهومی برقرار است؟ نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که مفهوم زمان در شعر خیام در استعاره های مفهومی متعددی مفهوم‌پردازی شده‌اند و با دسته‌بندی این استعاره های مفهومی تحت گروه‌های کلّی‌تر، می-توان نتیجه گرفت که بین مفهوم‌ پردازی زمان در استعاره های متعدد مفهومی نوعی هم‌گرایی وجود دارد. همچنین می‌توان گفت که این هم‌گرایی می‌تواند ما را به سمت تفکّر، دیدگاه، و فلسفه نسبتاً واحد در شعر خیام هدایت‌کند.

کلیدواژه‌ها


  منابع فارسی
برتلس، یوگنی ادواردویچ (1959). رباعیات خیام. به اهتمام رستم علییف و محمد نوری عثمانف. مسکو: نشر انستیتو خاورشناسی فرهنگستان علوم شوری (سلسه آثار ادبی ملل خاور).
پناه­بر، احسان، اکبر حسابی و حسین پیرنجم­الدین (1395). «تعادل زیبایی‌شناختی در ترجمۀ رباعیات خیام با استفاده از نظریات زیبایی‌شناسی دریافت و استعارۀ شناختی». مطالعات زبان و ترجمه. 49 (1)، 40-19
تسلیمی، علی (1391). رباعی­های خیام و نظریه­ی کیمیت زمان. تهران: نشر آمه.
حسن‌لی، کاووس و سعید حسام‌پور (1384). «پرسش‌های حیرت‌آلود خیام چگونه پدپد آمد؟» ویژه­نامۀ زبان و ادبیات فارسی، 22 (3)،پیاپی 44، 75-64
دهخدا، علی اکبر (1350). لغتنامۀ دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ذکاوتی قراگوزلو، علیرضا (1369). «حکیم سخن آفرین» . نشر دانش، شمارۀ 61
صادقی اصفهانی، لیلا (1390). «شناخت جهان متن رباعیات خیام براساس نگاشت نظام با رویکرد شعرشناسی شناختی». جستارهای ادبی، شمارۀ 175، 129-107
قنبری، محمد رضا (1389). خیام­نامه: روزگار، فلسفه و شعر خیام. تهران: انتشارات زوّار.
معدن­کن، معصومه، اسدالله واحد و طاها صادری (1393).«بررسی سراینده­ی یازده رباعی دخیل مشترک در رباعیات خیام و حافظ با تکیه بر تاریخ نسخ و نکات سبکی و محتوایی». متن­شناسی ادب فارسی، 33­(23)، 20-1
معین، محمد (1364). فرهنگ فارسی معین. تهران: موسسۀ انتشارات امیرکبیر.
ویسی­حصار، رحمان، منوچهر توانگر و والی رضایی (1392). «پنج کلان­الگوی استعاری در رباعیات اصیل خیام». پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی، 3(6)، 104-89.
 
     References
 
Evans, V. (2004). The structure of time: language, meaning and temporal cognition. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Haspelmath, M. (1997).  From space to time; temporal adverbials in the world’s languages. München/Newcastle: Lincom Europa.
Lakoff, G. (1993). “The contemporary theory of metaphor”. In A. Ortony (Ed.), Metaphor and thought. 2nd ed., (202-251). Cambridge: Cambridge University Press.
Lakoff, G. (1994). Conceptual metaphor homepage. Cambridge: Cambridge University Press
Lakoff, G. & Johnson, M. (2003). Metaphors we live by. Chicago and London: University of Chicago Press.
Lakoff, G. & Johnson, M. (1999). Philosophy in the flesh: the embodied mind and its challenge to western thought. New York: Basic Books.
Kövecses, Z. (2005). Metaphor in culture: universality and variation. Cambridge & New York: Cambridge University Press.
Kövecses, Z. (2006). Language, mind and culture: a practical introduction. New York: Oxford University Press.
Kövecses, Z. (2010). Metaphor: A practical introduction. New York & Oxford: Oxford University Press.
Pragglejaz Group (2007). “MIP: a method for identifying metaphorically used words in discourse”. Metaphor and Symbol. 22­ (1), 1-39.